BOSNA HERSEK'TE EĞİTİM SİSTEMİ
Ülkenin Eğitim Sistemi Hakkında Genel Bilgiler
Bosna Hersek Anayasası her seviyedeki hükümet için yetki ve sorumlulukları tanımlar. Eğitim, Bosna Hersek Anayasası çerçevesini göz önünde bulundurarak, tam ve bir bütün olarak BH Sırp Cumhuriyeti, BH Federasyonundaki 10 kanton ve Brcko özerk bölgesinin sorumluluğundadır. Bu 12 yönetim biriminin kendisine has Eğitim Bakanlığı, Eğitim Mevzuatı, Eğitim Bütçesi mevcuttur; her biri kendilerine has eğitim politikaları tanımlar; yasal bir eğitim otoritesinin gerekliliklerinden kaynaklanan tüm hak ve sorumluluklara sahiptir ve yasal sorumluluk alanları içerisinde eğitimin örgütlenmesi ve işleyişinden sorumludur. Bosna Hersek Federasyonu düzeyinde kantonların eğitim bakanlıkları üzerinde eşgüdüm rolü bulunan bir Eğitim ve Bilim Federal Bakanlığı mevcuttur.
Bosna Hersek Federasyonu'nda eğitim alanında geçerli uygulamaya yönelik kanunlar Federasyon kanunları ve Kantonlara ait kanunlarca belirlenir.
Zorunlu Eğitim
Bosna Hersek ilk ve ortaöğretim kanununa göre, ilköğretim tüm çocuklar için zorunludur.
Okul Öncesi Eğitim
Bosna Hersek okul öncesi eğitim ve öğretim Kanununa göre, okul öncesi eğitim ve öğretim, Bosna Hersek'teki eğitim sisteminin bir parçasıdır. Okul öncesi eğitim, ilkokula başlamadan bir yıl içinde okul öncesi çağındaki tüm çocuklar için zorunlu olmasına rağmen bazı kantonlarda bu kanunun uygulanamadığı görülmektedir. Kanuna göre 150 saatlik programdan oluşan okul öncesi eğitim ve öğretim devlet ve özel anaokullarında uygulanmaktadır. İlkokula yazılan çocukların diğer tüm belgelerin yanına, okul öncesi eğitim gördüklerine dair belgeyi de sunmaları beklenmektedir.
Bosna Hersek'te okul öncesi eğitim ve bakım hizmetleri 6 aylık çocuklar için başlar ilkokula başlamaya kadar sürer. Bu nitelikteki eğitim 3 düzeye ayrılmaktadır. Kreş hizmetleri (6 aylık 3 yaş arası çocuklar için), Anasınıfı eğitimi (3 yaş 6 yaş arasındaki çocuklar için) ve Okul öncesi eğitim programı şeklinde yapılandırılmıştır. Okula başlamadan önceki sene hazırlayıcı program uygulanmakta ve bu program zorunlu eğitimin ilk adımını oluşturmaktadır. Bu program 5 buçuk yaş ile 6 buçuk yaş arasına denk gelmektedir.
Kanuni olarak Anaokuluna başlama yaşı ilkokula başlamadan 1 (bir) yıl öncesi olmak durumundadır. Bu durumda anaokuluna başlamak için bir çocuğun okulların başladığı Eylül ayı itibariyle 5 yaşına basmış olma şartı aranmaktadır.
Anaokulu eğitimi Saraybosna Kantonu için zorunlu olup ilkokula başlama için bir gereklilik olarak görülmektedir. İlkokula başlamak için anaokulundan sene sonu alınan belgenin ibraz edilmesi gerekmektedir.
Anaokuluna kayıt yapacak çocukların hangi okula başlayacağı kanunla belirlenmiş olup oturumlarının olduğu en yakın Anaokuluna kayıt yapmaları beklenmektedir.
Anaokullarına başlayan öğrenciler okuma ve yazma eğitimlerinin verilmesi kanunen yasaklanmıştır.
Anaokullarında verilen eğitim alanlarına göre öğretmenler görev almaktadır. Saraybosna Kantonunda anaokulu sayıları yetersiz olduğundan bakanlık özel anaokulları sübvanse etmek sureti ile talebi karşılayabilmektedir. Bu işlem EMIS adıyla bakanlık tarafından oluşturulan çevrimiçi kayıt sistemi ile yapılmaktadır. Sübvansiyon sistemine tabi olan bu okullar kayıtlamaları bu sistem içerisinde yapmak zorundadır ve sistem tarafından yerleştirilen öğrencilerin dışında kayıt alamamaktadırlar.
İlköğretim
Bosna Hersek ilk ve ortaöğretim kanununa göre, ilköğretim tüm çocuklar için zorunludur. Eğitime altı (6) yaşında başlanır. Bosna Hersek Federasyonu'nda 9 yıllık eğitime, 2009/2010 eğitim öğretim yılında geçilmiş, Sırp Cumhuriyeti'nde 2003/2004 eğitim öğretim yılı itibari 9 yıllık eğitim başlamıştır.
İlkokul birinci sınıfa başlayacak bir öğrencinin 6. (altı) yaşına basmış olması gerekmektedir. Ancak öğrencinin daha erken ya da daha geç yaşta okula başlamasını isteyen veliler okul idaresine başvuruda bulunabilirler. Uygun görülmesi durumunda (özellikle 6 yaş için birkaç ay eksik olan çocuklar ile çocuklarının ilkokula 7 yaşında başlamasını isteyen veliler için) eğitime başlaması sağlanmaktadır. Özel ihtiyaçları/engelli olan çoçuklar, sağlık durumlarına göre, normal okullarda ya da özel eğitim kurumlarında geçerli müfredatlara göre eğitim görmektedirler.
Sınıflar, birinci sınıftan üçüncü sınıfa, 4. Sınıftan 5. Sınıfa ve 6. Sınıftan 9. sınıfa kadar olmak üzere 3'e ayrılır. 1-5'e kadar sınıf başına bir öğretmen görevlendirilir. Okutulan dersler anadil, matematik, resim dersi, hayat bilgisi, fen bilimleridir. Üçüncü sınıftan itibaren çocuklar yabancı dil (İngilizce) öğrenimine başlar. Müfredata göre, altıncı sınıftan itibaren ise ikinci yabancı (Fransızca, Almanca) dil öğrenimine başlarlar.
9 yıllık müfredata göre 1., 2. ve 3. sınıftaki öğrencinin yarıyıl ve yılsonu notu sayı ile değil, açıklamalı, değerlendirme notu (Kantonlara göre farklılıklar gösterir) şeklindedir. Değerlendirme hem ilkokulda (4. sınıf ile 9. sınıf arası) hem de liselerde 5'ilk not sistemi üzerinde yapılmaktadır:
4.50 - 5.00 Odlican (5) - Pekiyi
3.50 - 4.49 Vrlo dobar (4) - İyi
2.50 - 3.49 Dobar (3) - Orta
1.50 - 2.49 Dovoljan (2) - Geçer
1.00 - 1.49 Nedovoljan (1) - Başarısız
Ortaöğretim
Bosna Hersek'te lise eğitimi 10. sınıftan başlayıp 3 veya 4 yıl sürer. İlköğretim kurumunda elde edilen başarı, kişisel ilgi ve yetenekler doğrultusunda herkese açık, ama zorunlu değildir.
Ortaokul/Lise çeşitleri:
- Düz/Anadolu Lisesi (Gimnazija) : 4 yıllık eğitim, mezun olanlara yükseköğrenime devam etme hakkı kazandırmaktadır;
- Sanat Lisesi: 4 yıllık eğitim, mezun olanlara yükseköğrenime devam etme hakkı kazandırmaktadır;
- Din Lisesi: 4 yıllık eğitim, (Müslümanların Medrese, Katoliklerin Katolik Lisesi ve Ortadoksların Ortadoks Lisesi) mezun olanlara yükseköğrenime devam etme hakkı kazandırmaktadır;
- Meslek Lisesi: Üç (3) yıllık meslek liseleri mezunları mesleki ünvanı kazanmakta iken dört (4) yıllık meslek liseleri mezunları yükseköğrenime devam etme hakkı kazanmaktadır. Farklı türde eğitim vermektedirler: teknik, ekonomi, sağlık vs.
- Yetişkin Eğitimi: Ülkemizdeki Halk Eğitim Merkezlerine tekabül eder.
- Özel Eğitim; Engelli Çocukların Eğitimi.
Bosna Hersek'te resmi ve özel tüm liseler Belediyelerde tutulan Lise Sicil Kaydı ile resmiyet kazanarak hizmet vermeye başlamaktadır.
Yükseköğretim
Bosna Hersek'te yükseköğretim Bolonya sürecine uygun olarak 3 düzeyde (Lisans-Yüksek Lisans-Doktora) şekillenmiştir.
Lisans
Yükseköğretimin ilk düzeyi lisans mezuniyeti ya da eş değerini sağlayan en az 3 en fazla 4 sene tam zamanlı eğitim gerektiren programlardır. Bu düzeydeki eğitime dâhil olmak için lise veya dengi bir okulun bitirilmiş olması gerekmektedir. Bu düzeydeki eğitimler 180 ile 240 AKTS (Avrupa Kredi Transfer Sistemi) kredisi gerektirmektedir. Bunun istisnası 360 AKTS gerektiren tıp alanı eğitimleridir.
Yüksek lisans
Yükseköğretimin ikinci düzeyi master veya dengi programlardır. Bu programa dahil olmak için lisans eğitimini tamamlamış olmak gerekmektedir. Yükseklisans programı 1 ya da 2 yıl sürmekte 60 ile 120 AKTS ile tamamlanmaktadır. Yükseköğretimin ilk düzeyi ile birlikte 300 AKTS elde edilebilmektedir.
Doktora
Yükseköğretimin üçüncü düzeyi doktora ya da eşdeğeri düzeyde eğitimi içermekte olup 180 AKTS ile 3 yılda tamamlanabilmektedir. Tüm düzeylerde her yarıyıl (sömestr) 30 AKTS ile tamamlanmaktadır. Bir akademik yılı iki sömestrde 35 haftada gerçekleşmektedir.
Eğitim Öğretim Kademeleri Arasındaki Geçiş Ve Değerlendirme Sistemleri
- Dokuzuncu sınıfı tamamlayan Saraybosna ve Tuzla Kantonundaki öğrenciler ilköğretim bitiş sınavına (eksterna matura) tabi tutulurlar. Sınav yazılı olup; anadil, matematik ve yabancı dilden (İngilizce veya Almanca) oluşur. Diğer bölgelerde bitiş sınavı uygulanmamaktadır.
* İlköğretimi bitiren öğrencilere diploma değil, İlköğretimi bitirdiğine dair belge verilmektedir.
- Lise bitiminde öğrenciler; bir dersten konu seçip bitirme tezini yazar, sözlü olarak savunur ve ayrıca lise bitirme sınavlarına girmek zorundadırlar. Lise bitirme sınavlarından başarılı olan öğrenciler diploma almaya hak kazanırlar. Lise eğitimi boyunca yılsonunda tüm derslerinden 5 üzerinden 5 alan bir öğrenci bitirme sınavlarından muaf olup sadece bitirme tezini yazıp teslim eder.
- Bir yükseköğretim kurumuna kaydolma kriterleri, fakülte bilimsel öğretim konseyi önerisi üzerine Üniversite Senatosu tarafından yapılır. Bu kriterler fakültelere göre değişebilir. Genel olarak, üç kriter vardır: genel kriter (lisede elde edilen başarı), bireysel kriter (lisede ilgili 1-3 dersten elde edilen başarı) ve giriş sınavı (ilgili 1-3 dersten elde edilen başarı). Bu nedenle, üniversitenin / fakültenin kayıt politikasına bağlı olarak kayıt prosedürü değişebilmektedir. Ülkede merkezi ortak bir sınav uygulanmamaktadır. İhtiyaca göre üniversite kendi sınavını yapabilmektedir. Üniversitelerin önerisi üzerine yetkili eğitim bakanlıkları tarafından kontenjan sayısı belirlenmektedir. Yurtdışında lise mezunu olanlar Federal Eğitim ve Bilim Bakanlığı'ndan alınan denklik belgesi ile kayıt işlemlerine başvurabilirler.
